سنگ کیسه صفرا (کولیتیازیس) یکی از مشکلات تقریبا رایج در بین زنان و مردان است و برخلاف سنگ کلیه که بیشتر مردان را درگیر می کند سنگ کیسه صفرا در بین زنان نیز شایع است. در این مقاله از مینویسم درباره علائم سنگ کیسه صفرا شامل علائم اولیه و علائم خطرناک سنگ کیسه صفرا صحبت می کنیم و خواهیم گفت سنگ کیسه صفرا چه زمانی خطرناک است و یا چه زمانی باید عمل شود.
سنگ کیسه صفرا چیست؟
سنگ کیسه صفرا چیست؟
قبل از اینکه بگوییم سنگ کیسه صفرا چیست ببینیم خود کیسه صفرا چیست و چه وظایفی دارد؟
کیسه صفرا اندام کوچک گلابی شکلی است که مسئول نگهداری مایع صفرا می باشد. صفرا مایعی است که توسط کبد ساخته می شود و رنگ آن قهوه ای مایل به سبز است. وظیفه مایع صفرا کمک به هضم غذا می باشد، صفرا از طریق مجاری صفراوی از کبد به کیسه صفرا و از کیسه صفرا به روده کوچک وارد شده و به هضم غذا کمک می کند به خصوص غذاهای چرب. همچنین لوزالمعده از مجاری صفراوی برای رساندن شیره های گوارشی خود به درون معده استفاده می کند. صفرا همچنین مواد زائدی مانند کلسترول و بیلی روبین، نمک های صفراوی و لسیتین که در اثر تجزیه گلبول های قرمز خون در بدن تولید می شوند را از بدن خارج می کند. همان طور که در عکس زیر می بینید صفرا دقیقا زیر کبد قرار گرفته است.
حال اگر چیزی مانع جریان صفرا از کیسه صفرا شود یا آن را کند کند مشکلاتی ایجاد می شود.
سنگ های صفراوی مواد جامدی هستند که درون کیسه صفرا تشکیل می شوند. اندازه سنگ کیسه صفرا می تواند از اندازه یک دانه شن تا اندازه یک توپ گلف متغیر باشد. در مراحل اولیه تشکیل سنگ های صفراوی آن ها بسیار کوچک هستند و علائمی ندارند و شما متوجه وجود آن ها نمی شوید. اما سنگ های ریز از جای خود حرکت می کنند و مجاری را مسدود می کنند در حالی که سنگ های بزرگ در جای خود باقی می مانند.
همچنین بخوانید: علت درد بالایی شکم
انواع سنگ کیسه صفرا
دو نوع اصلی سنگ کیسه صفرا عبارتند از:
سنگ های کلسترولی: 80 درصد سنگ های صفراوی از این نوع هستند رنگ آن ها زرد مایل به سبز است.
سنگ های رنگدانه ای: این سنگ ها کوچکتر و تیره تر هستند و از بیلی روبین ساخته شده اند.
علل ایجاد سنگ کیسه صفرا
مهمترین علت ایجاد سنگ صفرا وجود کلسترول و یا بیلی روبین بیش از حد در صفرا می باشد. وقتی صفرا نتواند کلسترول را حل کند کلسترول اضافی (که می تواند نتیجه چاقی یا دیابت باشد) می تواند منجر به تشکیل سنگ صفرا شود. همچنین شرایطی مانند سیروز کبدی، عفونت ها و اختلالات خونی باعث می شود که کبد شما بیلی روبین بیش از حد تولید کند.
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به سنگ کیسه صفرا هستند؟
- افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به سنگ صفرا دارند.
- زنان
- افراد بالای 40 سال سن
- افراد چاق
- افرادی که رژیم غذایی سرشار از چربی و کلسترول و فیبر کم دارند
- افراد کم تحرک
- تری گلیسیرید خون بالا
- مقاومت به انسولین
- افرادی که از قرص های ضد بارداری یا هورمون درمانی استفاده می کنند
- زنان حامله
- افراد مبتلا به دیابت
- رژیم غذایی پرچرب
- افراد مبتلا به بیماری روده ای مانند کرون
- افراد مبتلا به کم خونی
- افراد مبتلا به سیروز کبدی
- افرادی که برای کاهش کلسترول خود دارو مصرف می کنند.
- افرادی که کاهش وزن زیاد در دوره کوتاه داشته اند
علائم سنگ کیسه صفرا در زنان و مردان
یکی از علائم اولیه ابتلا به سنگ کیسه صفرا نوعی درد شکمی به نام کولیک صفراوی است که در ربع فوقانی راست شکم احساس می‌شود. این درد معمولا بعد از وعده غذایی سنگین بوجود می آید و یک تا چند ساعت طول می‌کشد.
- درد در قسمت بالای شکم، اغلب در سمت راست، درست زیر دنده ها که چندین ساعت طول می کشد
- درد در شانه راست یا کمر
- ناراحتی معده
- نفخ
- استفراغ و حالت تهوع
- سایر مشکلات گوارشی از جمله سوء هاضمه، سوزش سر دل و گاز معده
- دردی که پس از خوردن یک وعده غذایی سنگین، به ویژه غذاهای چرب بدتر می شود
- دردی که با تنفس عمیق افزایش می یابد
- سوزش سر دل، سوء هاضمه و گاز زیاد
- درد قفسه سینه
- احساس پری در شکم
- تب، از درجه پایین تا شدید
- لرز
- مدفوع با رنگ غیر معمول (اغلب روشن تر، مانند خاک رس)
- ادرار تیره (مانند رنگ چای)
- زرد شدن پوست یا سفیدی چشم که به نام یرقان شناخته می شود
- چشمهای گود رفته
- افزایش ضربان قلب
درد سنگ کیسه صفرا چگونه است؟
درد کیسه صفرا اغلب در سمت راست بالای شکم، زیر قفسه سینه، جایی که کیسه صفرا قرار دارد، رخ می دهد. اما گاهی اوقات احساس می کنید که دردی مبهم شکم شما را فرا گرفته است. درد سنگ کیسه صفرا همچنین می‌تواند در جای دیگری منتشر شود، مثلا به بازوی راست یا شانه شما. ممکن است وقتی سمت راست قسمت بالای شکم خود را لمس می کنید احساس درد کنید.
قولنج صفراوی اغلب با حالت تهوع و استفراغ همراه است. به آن “حمله کیسه صفرا” نیز می گویند.
روش های تشخیص سنگ کیسه صفرا
تشخیص اولیه سنگ صفرا بدون آزمایش و سونوگرافی از روی علائم آن معمولا غیرممکن است زیرا سنگ های صفراوی ساده که مجاری صفراوی را مسدود نمی کنند، اغلب هیچ علامتی ایجاد نمی کنند.
افرادی که از وجود سنگ صفرا اطلاعی ندارند و علائم سنگ کیسه صفرا نیز در آن ها مشاهده نمی شود ممکن است به صورت اتفاقی در طی یک عکس اشعه ایکس یا سی تی اسکن که برای تشخیص بیماری دیگری انجام می شود، یا حتی در طی جراحی شکم متوجه وجود سنگ های صفراوی شوند.
به طور کلی برای تشخیص سنگ صفرا روش های زیر به کار برده می شود:
- معاینه بدنی: پزشک دست خود را روی قسمت خاصی از شکم که کیسه صفرا قرار دارد گذاشته و از مشا می خواهد نفس عمیق بکشید اگر درد قابل توجهی داشته باشید احتمالا ناشی از سنگ کیسه صفرا است.
- سونوگرافی: ساده ترین راه برای تشخیص سنگ کیسه صفرا است اما اگر پزشک تشخیص دهد که سنگ ها پنهان شده اند ممکن است روش های دیگری را امتحان کند.
- آزمایش خون: علائم عفونت یا انسداد مجاری کیسه صفرا را بررسی می کند.
- سی تی اسکن: اشعه ایکس تخصصی به پزشک اجازه می دهد تا داخل بدن شما از جمله کیسه صفرا را ببیند.
- کلانژیوپانکراتوگرافی رزونانس مغناطیسی (MRCP): این آزمایش از یک میدان مغناطیسی و پالس های انرژی امواج رادیویی برای ایجاد تصاویری از داخل بدن شما از جمله کبد و کیسه صفرا استفاده می کند.
- کولسنتیوگرافی (اسکن HIDA): در این آزمایش یک ماده رادیواکتیو بی ضرر تزریق می شود و با زیر نظر داشتن مسیر حرکت ان می توان بررسی کرد که آیا مجاری کیسه صفرا به خوبی کار می کنند یا نه.
- کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپی (ERCP): پزشک لوله‌ای به نام آندوسکوپ را از طریق دهان به سمت روده کوچک هدایت می کند. سپس یک مایع رنگی تزریق می شود تا مجاری صفراوی توسط دوربین آندوسکوپ قابل مشاهده باشد.
- سونوگرافی آندوسکوپی: ترکیبی از سونوگرافی و آندوسکوپی
تفاوت علائم سنگ کیسه صفرا و سنگ کلیه
درد سنگ کیسه صفرا بسیار شبیه به درد سنگ کلیه است و حتی پزشک هم ممکن است قادر به تشخیص تفاوت آن ها نشود زیرا ناراحتی معده و علائم مشترک دیگری دارند. سنگ کلیه و سنگ کیسه صفرا هر دو می توانند به کوچکی یک دانه شن یا بسیار بزرگتر باشند. هر دو می توانند باعث انسداد شوند و عملکردهای مهم بدن را مختل کنند. سنگ‌های کیسه صفرا ممکن است خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهند و بالعکس. مانند درد سنگ کیسه صفرا، درد سنگ کلیه معمولاً زمانی رخ می دهد که سنگ ها از اندام اصلی خود خارج شوند
با وجود شباهت هایی که دارند سونوگرافی قادر به تشخیص تفاوت سنگ کیسه صفرا و سنگ کلیه می باشد.
برای تشخیص سنگ کیسه صفرا از سنگ کلیه به محل درد توجه کنید. درد معده یکی از علائم مشترک سنگ کیسه صفرا و سنگ کلیه است اما محل درد معده در مورد سنگ کیسه صفرا بیشتر در وسط بالای معده یا در سمت راست بالای شکم است.
تفاوت دیگر مدت زمانی است که درد طول می کشد درد سنگ کلیه پایدارتر از درد سنگ کیسه صفرا است. درد سنگ کلیه در قسمت پایین کمر اما درد سنگ کیسه صفرا معمولا در قسمت بالای کمر است.
تب، تهوع و استفراغ از علائم مشترک سنگ کیسه صفرا و سنگ کلیه هستند.
علائم سنگ کیسه صفرا را در بالا نام بردیم علائم مخصوص به سنگ کلیه عبارتند از:
- احساس سوزش هنگام ادرار
- وجود خون در ادرار
- ادرار بدبو
- میل شدید به ادرار کردن
آیا سنگ کیسه صفرا خطرناک است؟
سنگ کیسه صفرا در صورتی که بسیار ریز باشد و علائمی نداشته باشد می تواند به خودی خود درمان شود و یا با دارو رفع شود اما اگر سنگ ها بیش از اندازه بزرگ باشند کیسه صفرا توسط عمل برداشته می شود. انسداد صفرا با سنگ صفرا باعث درد و التهاب می شود و اگر درمان نشود، می تواند عوارض جدی ایجاد کند.
سنگ های صفراوی می توانند باعث آسیب طولانی مدت به کیسه صفرا شده، باعث التهاب، عفونت و زخمی شدن بافت ها شده و مانع عملکرد صحیح کیسه صفرا شوند.
خطر دیگر این است که انسداد در هر نقطه از سیستم صفراوی می تواند باعث برگشت صفرا به کبد شود که منجر به التهاب در کبد شده و خطر عفونت و زخم طولانی مدت در طول زمان (سیروز) را تشدید می کند. اگر عملکرد کبد شما متوقف شود، کل سیستم صفراوی شما از بین می رود. شما می توانید بدون کیسه صفرا زندگی کنید اما بدون کبد نه.
یکی دیگر از خطراتی که عدن درمان سنگ کیسه صفرا دارد این است که خطر ابتلا به سرطان کیسه صفرا را افزایش می دهد.
مایعی که از کیسه صفرا خارج می شود به هضم غذا کمک می کند و وجود آن برای دستگاه گوارش الزامی است اما بدون کیسه صفرا هم عمل هضم صورت می گیرد.
هنگامی که جراح شما کیسه صفرا را برمی دارد، مجاری صفراوی شما را تغییر می دهد تا صفرا بتواند مستقیماً از کبد به روده کوچک شما جریان یابد. اما بعد از عمل برداشتن کیسه صفرا باید مراقب رژیم غذایی خود بعد از خارج کردن سنگ کیسه صفرا باشید، به خصوص غذاهای چرب نخورید.
سنگ کیسه صفرا چه زمانی باید عمل شود؟
اگر علائمی ندارید نیازی به درمان ندارید. برخی از سنگ های صفراوی کوچک می توانند خود به خود درمان شوند. درمان با دارو نیز می تواند موثر باشد اما معمولا برگشت پذیر است. اما همان طور که گفته شد برای سنگ های بزرگتر کثر افراد مبتلا به سنگ کیسه صفرا مجبور می شوند کیسه صفرا خود را خارج می کنند.
عمل سنگ کیسه صفرا چگونه است؟
2 روش برای عمل خارج کردن سنگ کیسه صفرا وجود دارد:
جراحی لاپاروسکوپی:
این شایع ترین جراحی برای سنگ کیسه صفرا است. پزشک یک لوله باریک به نام لاپاراسکوپ را از طریق یک برش کوچک به شکم شما وارد می کند. سپس از طریق یک بریدگی کوچک دیگر کیسه صفرا خارج می کنند. عمل لاپاراسکوپی کیسه صفرا عمل ساده ای است و معمولا همان روز مرخص شده و به خانه می روید. مدت زمان جراحی 30 تا 45 دقیقه است.
جراحی باز:
در صورتی که چسبندگی شدید وجود داشته باشد و یا کیسه صفرا پاره شود از جراحی باز برای برداشتن کیسه صفرا استفاده می شود. در این روش پزشک برای برداشتن کیسه صفرا بریدگی های بزرگ تری در شکم شما ایجاد می کند. بعد از آن چند روز در بیمارستان می مانید. اگر سنگ کیسه صفرا در مجاری صفراوی شما وجود دارد، پزشک ممکن است از ERCP برای پیدا کردن و برداشتن آنها قبل یا در حین جراحی استفاده کند.
سوالات متداول
10 درصد از بزرگسالان و 20 درصد از افراد بالای 65 سال به سنگ کیسه صفرا مبتلا می شوند.
استروژن کلسترول را افزایش می دهد و پروژسترون انقباضات کیسه صفرا را کند می کند. هر دو هورمون به ویژه در دوره های خاصی از زندگی باروری شما، مانند قاعدگی و بارداری، بالا هستند. هنگامی که سطح هورمون ها در یائسگی شروع به کاهش می کند، بسیاری از افراد از هورمون درمانی (HT) برای جایگزینی آنها استفاده می کنند که دوباره آنها را افزایش می دهد.
