شاخص توده بدنی یا بی ام آی (BMI) یک ابزار استاندارد ارزیابی سلامت در اکثر مراکز درمانی است. اگرچه این شاخص دهه‌ها است که به عنوان معیاری برای سنجش سلامت بر مبنای سایز بدن مورد استفاده قرار گرفته است، اما به دلیل ساده سازی بیش از حد معنی سلامت، مورد انتقاد های بی شماری قرار گرفته است.
در واقع، بسیاری ادعا می کنند که بی ام آی دقیق نیست و نباید در محیط های پزشکی و تناسب اندام مورد استفاده قرار گیرد. در این مقاله، هر آنچه باید در مورد شاخص توده بدنی یا بی ام آی بدانید، تاریخچه آن، این که شاخص دقیقی از سلامت است یا نه و جایگزین های آن را برای شما توضیح خواهیم داد.
بی ام آی (BMI) چیست؟
بی ام آی مخفف شاخص توده بدنی (body mass index) می باشد. بی ام آی برای اولین بار در سال 1832 توسط یک ریاضیدان بلژیکی به نام لمبرت آدولف ژاک کتله ایجاد شد. او مقیاس بی ام آی را به منظور برآورد سریع درجه اضافه وزن چاقی در یک جمعیت مشخص توسعه داد تا به دولت ها کمک کند در مورد منابع مالی و پزشکی خود تصمیمات درست تری اتخاذ نمایند.
جالب است که او عنوان کرد که بی ام آی در مطالعه‌ِ افراد به صورت مجزا کارکرد ندارد، بلکه تصویری از سلامت کلی جامعه را در اختیار مسئولان قرار می دهد. با این وجود، این شاخص دهه ها است که به عنوان معیاری برای سنجش سلامت افراد مورد استفاده قرار می گیرد.
مقیاس بی ام آی بر اساس یک فرمول ریاضی توسعه داده شده است که با تقسیم وزن بر حسب کیلوگرم بر مجذور قد بر حسب متر، تعیین می‌کند که آیا وزن فرد «سالم» است یا خیر.
بی ام آی (BMI) = وزن (کیلوگرم) / قد (متر) به توان دو
به عنوان یک جایگزین می توان بی ام آی را با تقسیم وزن بر مبنای پوند بر مجذور ارتفاع به اینچ و حاصلضرب آن در 703 محاسبه کرد:
بی ام آی (BMI) = (وزن / قد به توان دو) ضربدر 703
شما همچنین می‌توانید از محاسبه گرهای آنلاین شاخص توده بدنی استفاده کنید. بعد از محاسبه بی ام آی، باید آن را با مقیاس بی ام آی مقایسه کنید تا بدانید وزن در محدوده سالم قرار دارد یا نه.
| محدوده بی ام آی (BMI) | طبقه‌بندی | خطر سلامت |
| کمتر از 18/5 | کمبود وزن | بالا |
| 18/5 – 24/9 | وزن طبیعی | کم |
| 25 – 29/9 | اضافه وزن | کم تا متوسط |
| 30 – 34/9 | چاقی درجه 1 (چاقی متوسط) | بالا |
| 35– 39/9 | چاقی درجه 2 (چاقی شدید) | خیلی بالا |
| 40 یا بالاتر | چاقی درجه 3 (چاقی خیلی شدید) | به شدت بالا |
بر اساس این محاسبه، اگر شما در محدوده‌ی وزن طبیعی قرار نگیرید، متخصص تغذیه به شما تغییر در سبک زندگی و رژیم غذایی را توصیه خواهد کرد. برخی از کشورها این مقیاس بی ام آی را برای نشان دادن بهتر سایز و قد جمعیت خود اتخاذ کرده‌اند. به عنوان مثال، مردان و زنان آسیایی در مقایسه با غیرآسیایی ها بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری های قلبی با شاخص توده بدنی پایین تر قرار دارند.
اگرچه این نتیجه گیری می تواند تصویری از سلامت یک فرد بر اساس وزن را در اختیار متخصصان قرار دهد، اما فاکتورهای مهم دیگر مانند سن، جنسیت، نژاد، ژنتیک، توده چربی، توده عضلانی و تراکم استخوان را در نظر نمی گیرد.
آیا بی ام آی شاخص خوبی برای سنجش سلامت است؟
علیرغم نگرانی هایی که در مورد دقیق بودن شاخص بی ام آی برای سلامت یک فرد وجود دارد، بیشتر مطالعات نشان می دهند که خطر ابتلا یک فرد به بیماری مزمن و مرگ زودرس با بی ام ای کمتر از 18/8 (کمبود وزن) و بی ام آی بیشتر از 30 (چاقی) افزایش می‌یابد.
به عنوان مثال، مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۷ روی ۱۰۳۲۱۸ مرگ نشان داد که افرادی که بی ام آی بیشتر از ۳۰ دارند، ۱/۵ تا ۲/۷ برابر بیشتر در معرض خطر مرگ قرار داشتند. مطالعه دیگری روی ۱۶۸۶۸ نفر نشان داد که افرادی که در محدوده چاقی قرار می‌گیرند نسبت به افرادی که در محدوده وزن طبیعی هستند، ۲۰% بیشتر در معرض مرگ ناشی از دلایل مختلف می‌باشند.
با توجه به این که بیشتر تحقیقات افزایش خطر ابتلا به بیماری های مزمن در میان افراد چاق را نشان می دهند، بسیاری از متخصصان سلامت می توانند از بی ام آی به عنوان تصویر کلی از سلامت یک فرد استفاده کنند اما این نباید تنها ابزار تشخیصی باشد.
جنبه های منفی بی ام آی (BMI)
اگرچه تحقیقات نشان می دهند که بی ام آی پایین (کمتر از 18/5) و بالا (بیشتر از 30) با افزایش خطر سلامتی در ارتباط است، اما نکات منفی زیادی هم دارد.
فاکتورهای دیگر را در نظر نمی‌گیرد
بی ام آی صرف‌نظر از سن، جنسیت، ژنتیک، سبک زندگی، سابقه پزشکی یا سایر فاکتورهای موثر، تنها به این سوال پاسخ می‌دهد که آیا وزن طبیعی است یا نه.
اگر تنها بر شاخص توده بدنی تکیه شود، ممکن است سایر معیارهای مهم سلامتی مانند کلسترول بالا، قند خون، ضربان قلب، فشار خون و سطح التهاب را نادیده گرفته شده و سلامت واقعی فرد درست تشخیص داده نشود.
علاوه بر این، بی ام ای با وجود ترکیبات بدنی متفاوت مردان و زنان، محاسبه‌ی یکسانی را برای هر دو گروه ارائه می‌دهد. علاوه بر این، با بالا رفتن سن توده چربی بدن به طور طبیعی افزایش و توده عضلانی کاهش می‌یابد. مطالعات متعدد نشان می‌دهند که بی ام آی بالاتر از 30 در افراد مسن می‌تواند از مرگ زودهنگام و بیماری محافظت کند.
در آخر، استفاده از شاخص بی ام ای به منظور تعیین سلامت یک فرد، جنبه های دیگر سلامت ازجمله سلامت ذهنی و فاکتورهای پیچیده جامعه‌شناختی مانند درآمد، دسترسی به مواد غذایی مغزی، مهارت و دانش آشپزی و محیط زندگی را نادیده می گیرد.
توده عضلانی را در نظر نمی گیرد
اگرچه یک کیلوگرم از وزن عضلانی برابر با یک کیلوگرم از وزن چربی است، اما عضله متراکم تر است و فضای کمتری را اشغال می‌کند. در نتیجه، فردی که چربی کمی دارد اما توده عضلانی او زیاد است ممکن است وزن بیشتری داشته باشد.
به عنوان مثال، یک فرد ۹۷ کیلوگرمی با قد ۱۷۵ سانتیمتر را در نظر بگیرید که شاخص توده بدنی او ۲۹/۵ ست. بر اساس بی ام آی او در رده افراد چاق به حساب می‌آید. با این وجود، دو نفر با وزن و قد یکسان ممکن است کاملا متفاوت به نظر آیند. یکی ممکن است یک بدن‌ساز با توده عضلانی بالا و دیگر فردی چاق با توده چربی باشد.
اگر تنها بی ام آی مد نظر قرار گیرد، ممکن است افراد علیرغم توده چربی کم در رده چاق یا اضافه وزن قرار گیرند. بنابراین، مهم است که علاوه بر وزن، عضله، چربی و توده استخوانی افراد را نیز در نظر گرفته شود.
توزیع چربی را در نظر نمی گیرد
اگرچه بی ام آی بیشتر با پیامدهای سلامتی در ارتباط است، اما محل تجمع چربی در بدن اهمیت بسیار زیادی دارد. افرادی که چربی در اطراف ناحیه شکم انباشته شده است و فرم بدن سیبی شکل دارند، بیشتر از افرادی که چربی در اطراف باسن و پاهایشان ذخیره شده است، که به فرم بدن گلابی شکل معروف هستند، در معرض خطر ابتلا به بیماری های مزمن قرار دارند.
به عنوان مثال، در بررسی ۷۲مطالعه که شامل داده‌های بیش از ۲/۵ میلیون نفر بود، محققان دریافتند که افراد با توزیع چربی سیبی شکل خطر مرگ‌ومیر به شدت بیشتری نسبت به افرادی با توزیع چربی گلابی شکل دارند.
در واقع، محققان نتیجه گرفتند که شاخص بی ام آی محل توزیع چربی را در نظر نمی‌گیرد که همین فاکتور در سلامت فرد نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کند.
ممکن است برای همه جوامع مناسب نباشد
برخلاف کاربرد بسیار گسترده شاخص بی ام آی در میان افراد بزرگسال، این شاخص ممکن است به درستی و دقیق سلامت در میان همه جوامع و نژادها را منعکس نکند.
به عنوان مثال، مطالعات متعدد نشان می‌دهند که خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن برای افراد با نژاد آسیایی در مقایسه با افراد سفید پوست در محدوده بی ام آی پایین‌تر افزایش می‌یابد. به همین دلیل است که سازمان بهداشت جهانی دستورالعمل‌های BMI آسیا-اقیانوسیه را توسعه داده است تا جایگزین نقاط برش BMI شوند.
مطالعات متعدد نشان داده‌اند که این نقاط برش جایگزین، خطر ابتلا به بیماری را در میان جوامع آسیایی بهتر تشخیص می‌دهد. با این وجود، به مطالعات بیشتری مورد نیاز است.
همچنین، افراد سیاهپوست ممکن است با وجود داشتن توده چربی کمتر و توده عضلانی بیشتر، به اشتباه در رده اضافه وزن طبقه بندی شوند. این ممکن است نشان دهد که خطر بیماری در نقاط برش با بی ام آی بالاتر رخ می دهند، به خصوص در میان زنان سیاه پوست.
علاوه بر موارد ذکر شده، تکیه بر شاخص بی ام آی اهمیت فرهنگی سایز بدن در گروه های مختلف را نادیده می گیرد. در برخی از فرهنگ ها، توده چربی بیشتر سالم تر و مطلوب تر به نظر می آید. به همین دلیل است که متخصصان بهداشتی باید مفهوم سلامت را برای هر فرد در نظر گیرند.
با توجه به این که تصمیمات بهداشتی مهم مانند روش های جراحی و مداخلات کاهش وزن بر اساس بی ام آی و وزن هستند، مهم است که متخصصان برای تشخیص وضعیت سلامت فرد به معیارها و فاکتورهای دیگر نیز مراجعه کنند.
جایگزین های بهتر برای بی ام آی
علیرغم بسیاری از نکات منفی که بی ام آی دارد، همچنان به عنوان یک ابزار ارزیابی اولیه مورد استفاده قرار می‌گیرد زیرا راحت، مقرون به صرفه و در دسترس است.
با این وجود، جایگزین‌هایی برای شاخص توده بدنی یا بی ام آی وجود دارند که شاخص های بهتر و دقیق تری از سلامت فرد را ارائه می دهند. اگرچه هر یک از این موارد نیز معایب و مزایای مختص به خود را دارند.
-
دور کمر
هرچه دور کمر بیشتر باشد (بیشتر از ۸۵ سانتیمتر در زنان و بیشتر از ۱۰۱ سانتیمتر در مردان) نشان می‌دهد که چربی انباشته شده در اطراف شکم بیشتر است که با خطر ابتلا به بیماری مزمن در ارتباط است.
مزایا
اندازه‌گیری آن ساده است و تنها به یک سانتیمتر نیاز دارید.
معایب
انواع مختلف فرم‌های بدن (سیبی شکل در برابر گلابی شکل) و توده‌های عضلانی و استخوانی را در نظر نمی‌گیرد.
-
نسبت دور کمر به باسن
نسبت بالا (بیشتر از ۰/۸ در زنان یا بیشتر از ۰/۹۵ در مردان) نشان دهنده‌ی ذخیره بیشتر در ناحیه شکم است و با خطر بیشتر بیماری قلبی و مزمن مرتبط است.
نسبت پایین (کمتر یا مساوی ۰/۸ در زنان یا کمتر از ۰/۹۵ در مردان) نشان دهنده‌ی ذخیره چربی در ناحیه لگن است که به سلامت در ارتباط است.
مزایا
اندازه‌گیری آن ساده است و تنها به یک سانتیمتر و ماشین حساب نیاز دارید.
معایب
انواع مختلف فرم‌های بدن (سیبی شکل در برابر گلابی شکل) و توده‌های عضلانی و استخوانی را در نظر نمی‌گیرد.
-
درصد چربی بدن
درصد چربی بدن مقدار نسبی چربی بدن یک فرد است.
مزایا
بین توده چربی و توده بدون چربی تمایز قائل می شود و نشان دهنده دقیق تری از سلامت نسبت به شاخص توده بدنی (بی ام آی) است.
معایب
ابزارهای ارزیابی مناسب (مانند اندازه گیری چین های پوست، آنالیز امپدانس بیوالکتریکی قابل حمل، و مقیاس های خانگی) با خطر بالایی از خطا همراه هستند.
ابزارهای دقیق تر (مانند جذب سنجی اشعه ایکس با انرژی دوگانه، توزین زیر آب) برای بسیاری گران و غیرقابل دسترس هستند.
-
تست های آزمایشگاهی
تست های آزمایشگاهی انواع مختلف آزمایش خون و علائم حیاتی هستند که خطر ابتلا به یک بیماری مزمن را نشان می دهند (مانند فشار خون، ضربان قلب، کلسترول، سطح گلوکز خون و التهاب).
مزایا
این تست ها بررسی دقیق تری از سلامت فرد را ارائه می دهند و تنها به چربی بدن به عنوان معیاری از ارزیابی بسنده نمی کنند.
معایب
بیشتر مواقع تنها یک عدد آزمایشگاهی برای تشخیص کافی نیست. صرف نظر از ابزار اندازه گیری مورد استفاده، مهم است که متخصصان تنها به یک ابزار اکتفا نکنند. به عنوان مثال، یک متخصص ممکن است بی ام آی و دور کمر فرد را اندازه‌گیری کند و در صورت شک کردن به یک بیماری خاص آزمایش های مرتبط را انجام دهد.
صرف نظر از ابزار ارزیابی مورد استفاده، برای متخصصان مراقبت های بهداشتی مهم است که تنها به یک آزمایش تکیه نکنند. به عنوان مثال، یک متخصص مراقبت های بهداشتی ممکن است BMI و دور کمر یک فرد را اندازه گیری کند، و اگر نگرانی ایجاد شود، ممکن است آزمایش خون انجام شود.
مهم است که با هر بیمار به عنوان یک فرد رفتار کنیم تا مشخص شود سلامتی برای آن ها چه معنایی دارد؛ از نظر جسمی، ذهنی، عاطفی و معنوی.
کلام آخر
شاخص توده بدنی یا بی ام آی (BMI) یک ابزار ارزیابی بسیار بحث برانگیز است که برای تخمین چربی بدن طراحی شده است. تحقیقات نشان می دهند که معمولا وقتی بی ام ای بالاتر از محدوده طبیعی قرار می‌گیرد، احتمال ابتلا به بیماری های مزمن بیشتر می شود. علاوه بر این، بی ام آی پایین نیز می تواند منجر به مشکلات سلامتی شود.
با این وجود، بی ام آی سایر جنبه های سلامت مانند سن، جنسیت، توده چربی، توده عضلانی، نژاد، ژنتیک و سابقه پزشکی را در نظر نمی گیرد. بنابراین، اگرچه بی ام آی می‌تواند به عنوان نقطه شروع موثر واقع شود، اما نباید تنها معیار اندازه گیری سلامت باشد.
