اختلال هورمون پرولاکتین چیست؟ ترشح غیر نرمال این هورمون باعث چه بیماری می شود؟

پرولاکتین هورمونی است که توسط غده هیپوفیز در مغز تولید می شود. این هورمون عملکردهای مختلفی در بدن دارد، اما به طور خاص برای مادرانی که قصد شیر دادن به نوزادان خود را دارند مهم است. هورمون پرولاکتین یکی از هورمون های تاثیرگذار بر تخمک گذاری و تولید اسپرم در باروری خانم ها و آقایان می باشد. از عملکردهای دیگر این هورمون می توان به تاثیر بر سیستم تولید مثل، اثرگذاری بر رفتار و تنظیم سیستم ایمنی اشاره کرد. به غیر از بارداری و شیردهی، سطح پرولاکتین معمولا در اکثر افراد نسبتا پایین است.

در زبان روزمره، پرولاکتین به عنوان «هورمون شیر» نامیده می شود بنابراین افزایش آن در خانم های باردار یا شیرده طبیعی است اما بالا بودن هورمون پلاکتین در مردان یا در بدن خانم هایی که باردار یا شیرده نمی باشند غیر طبیعی است و اختلال هورمون پرولاکتین نامیده می شود. علائم بالا بودن پرولاکتین می تواند از خفیف تا متوسط باشد، در حالی که برخی از افراد اصلا هیچ علائمی را تجربه نمی کنند.

در این پست به شما درباره اختلال هورمون پرولاکتین (بالا یا پایین تر بودن پرولاکتین نسبت به حد نرمال آن) توضیح می دهیم و علاوه بر این خواهیم گفت کار هورمون پرولاکتین چیست؟ میزان هورمون پرولاکتین مجاز در بدن زنان و مردان چه مقدار باید باشد و افزایش آن باعث چه بیماری هایی می گردد، پس با مینویسم همراه باشید.

پرولاکتین چیست؟

پرولاکتین هورمونی است که توسط غده هیپوفیز تولید می شود. غده هیپوفیز یک غده کوچک،‌ بیضی شکل است که در پایه مغز قرار دارد. اگرچه به مغز متصل است، اما یک غده دورن ریز به حساب می آید. این بدان معنی است که هورمون های مختلفی را در جریان خون آزاد می کند.

علاوه بر پرولاکتین، برخی دیگر از هورمون های ترشح شده از هیپوفیز عبارتند از: هورمون رشد، هورمون لوتئینه کننده و هورمون محرک فولیکول. سلول های خاصی درون هیپوفیز مسئولیت تولید هورمون پرولاکتین را برعهده دارند، به این سلول ها لاکتوتروف می گویند. در دوران بارداری، وقتی به پرولاکتین بیشتری نیاز است،‌ تعداد لاکتوتروف در غده هیپوفیز افزایش می یابد.

عملکرد پرولاکتین تا حد زیادی توسط هورمون دوپامین (هورمون مرتبط با خوشحالی) تنظیم می شود. در افرادی که باردار یا شیرده نیستند، دوپامین از بالا رفتن بیش از حد سطح هورمون پرولاکتین جلوگیری می کند.

ثابت شده است که این هورمون بیش از 300 عملکرد در بدن دارد. این عملکردها را می تواند به چند حوزه تقسیم بندی کرد: تولیدمثل، متابولیک، تنظیم مایعات (تنظیم اسمزی)، تنظیم سیستم ایمنی بدن (تنظیم ایمنی) و عملکردهای رفتاری.

در انسان، هورمون پرولاکتین هم در قسمت جلویی غده هیپوفیز (غده هیپوفیز قدامی) و هم در نقاط دیگری از بدن تولید می شود. پرولاکتین انسان نیز در رحم، سلول های ایمنی، مغز، سینه ها، پروستات، پوست و بافت چربی تولید می شود.

وظایف هورمون پرولاکتین در بدن

هورمون پرولاکتین دارای طیف گسترده ای از عملکردها در بدن انسان است، اما وظیفه اصلی آن کنترل شیردهی یا تولید شیر می باشد. در افراد باردار، به آماده سازی بافت سینه برای شیردهی نیز کمک می کند.

هورمون پرولاکتین در قسمت‌ هایی از کبد و کلیه و غدد تناسلی هم نیز وجود دارد. همچنین این هورمون در بروز احساسات و میل جنسی نقش بسیار تاثیرگذاری دارد و معمولا با مکیدن سینه سطح ترشح این هورمون در بدن افزایش می‌ یابد. به همین دلیل گاها از آن به عنوان هورمون عشق نام برده می‌ شود. میزان ترشح این هورمون در شب ها بیشتر از روزها است. همه افراد (زنان و مردان) مقدار کمی درون بدن خود هورمون پرولاکتین دارند که توسط دیگر هورمون‌‌ ها مانند دوپامین کنترل می‌ شود.

افرادی که باردار یا شیرده نیستند نیاز به سطح بالایی از هورمون پرولاکتین در بدن خود ندارند. با این وجود، این هورمون در اواخر بارداری و بعد از زایمان اهمیت زیادی پیدا می کند. در اواخر بارداری،‌ پرولاکتین سینه را برای شیردهی آماده می کند.

بعد از این که نوزاد به دنیا می آید و سطح استروژن کاهش می یابد، پرولاکتین تولید شیر در سینه ها را تسهیل می بخشد و باعث رشد سینه های آن ها نیز می شود. با همکاری با یک هورمون دیگر به نام اکسی توسین، رفلاکس خارج شدن شیر از سینه را تحریک می کند.

در حالی که هورمون پرولاکتین باعث تولید شیر در سینه می شود، اکسی توسین است که اجازه می دهد تا شیر از پستان جاری شود. تحریک نوک پستان، چه از طریق شیر دادن توسط نوزاد یا از طریق پمپاژ شیر مادر، محرک اصلی این فرآیند است.

اختلال هورمون پرولاکتین

اگر ترشح هورمون پرولاکتین از حالت طبیعی بدن خارج شود، اختلال هورمون پرولاکتین رخ می دهد که ممکن است بیماری و مشکلات مختلفی در بدن به وجود آورد که بسیار خطرناک است.

معمولا با مراجعه به پزشک و انجام آزمایش پرولاکتین از میزان این هورمون در بدن مطلع می گردید و اگر این هورمون در بدن از سطح نرمال خود خارج شده باشد (کم یا زیاد) با تشخیص پزشک می توانید آن را درمان کنید. معمولا در صورت کم بودن هورمون پرولاکتین، پزشکان داروهایی تجویز می کنند که به افزایش این هورمون در بدن کمک می نماید.

پرولاکتین چگونه کنترل می شود؟

یکی از اصلی ترین تنظیم کننده های تولید پرولاکتین از غده هیپوفیز، هورمونی به نام دوپامین است که توسط هیپوتالاموس، بخشی از مغز که دقیقا بالای غده هیپوفیز قرار دارد، تولید می شود. دوپامین تولید پرولاکتین را محدود می کند، بنابراین هرچه میزان دوپامین بیشتر باشد، سطح پرولاکتین کاهش می یابد. پرولاکتین به خودی خود ترشح دوپامین را افزایش می دهد، در نتیجه یک حلقه فیدبک منفی ایجاد می شود.

استروژن یکی دیگر از تنظیم کننده های کلیدی پرولاکتین است و نشان داده شده است که تولید و ترشح پرولاکتین از غده هیپوفیز را افزایش می دهد. مطالعات افزایش کم در سطح پرولاکتین در جریان خون زنان در طول سیکل تولیدمثل که در آن سطح استروژن در بالاترین حد خود قرار دارد را نشان داده اند.

این موضوع در دوران بارداری و بعد از آن نیز صدق می کند، که خیلی طبیعی به نظر می آید زیرا برای شروع شیردهی به بالا رفتن سطح پرولاکتین در خون نیاز است. علاوه بر دوپامین و استروژن، طیف وسیعی از هورمون های دیگر موجب افزایش یا کاهش این هورمون در بدن می شوند. برخی از نمونه ها عبارتند از هورمون آزادکننده تیروتروپین، اکسی توسین و هورمون ضد ادرار.

سطح نرمال پرولاکتین چقدر است؟

سطح پرولاکتین در زنانی که باردار یا شیرده نیستند، پایین است و در مردان نیز همیشه پایین است. همچنین در سیکل قاعدگی دستخوش تغییر نمی شود. موارد زیر به عنوان محدوده طبیعی پرولاکتین در نظر گرفته می شوند:

• مقدار نرمال پرولاکتین برای زنان: 2-30 نانوگرم در میلی لیتر
• مقدار نرمال پرولاکتین برای مردان: 2-18 نانوگرم در میلی لیتر
• مقدار نرمال پرولاکتین برای افراد باردار (سه ماهه سوم): 10-210 نانوگرم در میلی لیتر

بعد از تولد، سطح پرولاکتین تنها تا زمانی که مادر به نوزاد شیر می دهد بالا می ماند. مکیدن مکانیسمی را ایجاد می کند که ترشح پرولاکتین و در نتیجه تولید شیر را امکان پذیر می سازد. اگر شیردهی انجام نشود، پرولاکتین در عرض 2 هفته به سطح اولیه خود باز می گردد.

پرولاکتین بالا نشانه چیست؟ چه علائمی دارد؟

بالا بودن سطح پرولاکتین در دوران بارداری و بعد از زایمان کاملا طبیعی است. با این وجود، بالا بودن سطح پرولاکتین در مردان و زنانی که باردار یا شیرده نیستند، نشانگر یک مشکل اساسی است زیرا سطح پرولاکتین در این گروه از افراد معمولا بسیار پایین و ثابت است. گردش بیش از حد پرولاکتین در بدن هایپرپرولاکتینمی نامیده می شود.

هایپرپرولاکتینمی به دلایل مختلفی ایجاد می شود. شایع ترین دلیل بالا رفتن غیرمعمول پرولاکتین، آدنوم هیپوفیز است که پرولاکتینوما نیز نامیده می شود. این یک نوع تومور خوش خیم است که بر روی غده هیپوفیز رشد می کند.

پرولاکتینوم ها می توانند از نظر اندازه متفاوت باشند، از تومورهای بسیار کوچک و بدون علامت گرفته تا تومورهای بسیار بزرگ که علائم آزاردهنده ای را ایجاد می کنند. کاهش توانایی دید از نیمه بیرونی هر دو چشم شما یکی از علائم مشخصه آدنوم هیپوفیز بزرگ است.

اکثریت قریب به اتفاق بیماران مبتلا به پرولاکتینوما با استفاده از داروهایی که عملکرد دوپامین را تقلید می کنند، با موفقیت درمان می شوند. رایج ترین مورد استفاده کابرگولین است.

اگر آزمایش خون نشان دهد که سطح پرولاکتین خون شما بالاست و پزشک شک کند که ممکن است به پرولاکتینوما مبتلا باشید، برای شما آزمایش های بیشتری تجویز می کند. این آزمایش ها می تواند شامل سی تی اسکن یا MRI از مغز باشد تا غده هیپوفیز و اندازه پرولاکتینوما تشخیص داده شود. درمان پرولاکتینوما می تواند دارویی یا جراحی باشد.

سایر دلایل احتمالی هایپرپرولاکتینمی عبارتند از کم کاری تیروئید و گروهی از داروها به نام آنتاگونیست های دوپامین که شامل برخی از داروهای ضد روان پریشی هستند. اگر مشخص شد که سطح پرولاکتین شما بالاست، پزشک شما باید تمام این احتمالات را در نظر بگیرد.

علت بالا بودن پرولاکتین

همان طور که گفتیم گاهی اوقات ممکن است سطح ترشح هورمون پرولاکتین از حالت نرمال خود خارج گردد که در این صورت باعث بیماری ها و اختلالاتی در بدن می شود که در این صورت باید به پزشک مراجعه کرده و با تشخیص پزشک به درمان آن اقدام نمایید. مهم ترین مشکلاتی که در صورت ترشح غیر طبیعی هورمون پرولاکتیتن در خون به وجود می آید عبارتند از:

پرولاکتینوما

هورمون پرولاکتیت از غده ای به نام هیپوفیز در مغز ترشح می گردد، پرولاکتینوما یک تومور داخل هیپوفیز است که باعث می‌شود هورمون پرولاکتین بیش ار حد ترشح گردد. برای درمان این بیماری از درمان‌ های کاهش دهنده پرولاکتین نظیر كابرگولین (داستینکس) و بروموكریپتین استفاده می‌ شود.

مقدار مصرف داستینکس باید تحت نظر پزشک و با تجویز او مصرف گردد، زیرا مصرف این قرص در دوز بالا باعث بروز مشکل در دریچه قلب می‌ شود.

هیپرپرولاكتینمی ناشی از مصرف دارو ها

گاهی اوقات پزشکان تصور می کنند مصرف داروهایتان باعث افزایش پرولاکتین می‌ شود. در این صورت به شما می‌گوید مصرف قرص‌هایتان را تقریبا 3 روز قطع کنید و سپس دوباره آزمایش خون بدهید. بعد از مشخص شدن نتیجه آزمایش خون باید در مورد دارویی که مصرف می‌ کردید تصمیم گرفته شود.

برخی از داروها هستند که منجر به مشکل هیپرپرولاکتینمی می شوند، که می‌ توان به داروهای آنتی سایکوتیک یا داروهای ضد روان پریشی مانند هالـوپریدول اشاره کرد.

کم کاری غده‌ی تیروئید

ممکن است هیپرپرولاكتینمی به دلیل کم کاری تیروئید باشد، که در این صورت باید از درمان هورمون‌ های تیروئیدی استفاده کنید. معمولا درمان کم کاری غده ی تیروئید تا آخر عمر ادامه دارد و باید آن را به صورت مداوم و مرتب انجام دهید. توصیه می کنم پست تشخیص کم کاری تیروئید بدون آزمایش بخوانید تا اطلاعات کافی در مورد کم کاری غده تیروئید داشته باشید.

هیپرپرولاكتینمی بی علت

گاهی ممکن است پزشکان علت اصلی ترشح غیر طبیعی هورمورن پرولاکتین را پیدا کنند، این نوع هیپرپرولاكتینمی است که به آن ایدیوپاتیک هم می‌ گویند. در برخی از بیماران با گذشت زمان سطح ترشح پرولاکتین به حالت نرمال برمی گردد؛ اما اگر بعد از چند ماه این اتفاق نیفتد بیمار باید تحت درمان قرار گیرد و این درمان معمولا با قرص‌ های كابرگولین و یا بروموكریپتین انجام می گیرد.

علائم بالا بودن پرولاکتین در مردان

در مردان، بالا بودن سطح پرولاکتین باعث اختلال در عملکرد بیضه ها شده و درنتیجه تولید تستوسترون کاهش می یابد. بنابراین، بنابراین، هایپرپرولاکتینمی در مردان مشابه سایر شرایطی است که باعث کاهش تستوسترون می شود. برخی از علائم پرولاکتین بالا در مردان عبارتند از:

• اختلال در نعوظ
• کاهش انرژی
• تحلیل رفتن عضلات
• کاهش میل جنسی
• کم خونی
• پوکی استخوان

هم در مردان و هم در زنان، هایپرپرولاکتینمی می تواند باعث گالاکتوره شود – نشت ترشحات شیری رنگ از نوک سینه ها.

پرولاکتینومای بزرگ نیز می تواند با تحت فشار قرار دادن ساختارهای مختلف سر علائم ایجاد کند. این علائم شامل از دست دادن بینایی از نیمه بیرونی هر دو چشم (همیانوپی دوگیجه ای) یا سردردهای مداوم است.

مهم است که به خاطر داشته باشید که هایپرپرولاکتینمی نیز می تواند بدون علامت باشد.

پرولاکتین پایین نشانه چیست؟

شرایطی که در آن میزان پرولاکتین در گردش خون بسیار پایین باشد، هیپوپرولاکتینمی نامیده می شود. این وضعیت بسیار نادر است و ممکن است در افراد مبتلا به کم کاری هیپوفیز بروز کند. کاهش در میزان پرولاکتین ترشح شده می تواند منجر به تولید شیر ناکافی بعد از زایمان شود.

اکثر افراد دارای سطح پایین پرولاکتین هیچ مشکل پزشکی خاصی ندارند، اگرچه شواهد اولیه نشان می دهد که ممکن است واکنش ایمنی آن ها به برخی از عفونت ها ضعیف باشد.

علائم پرولاکتین پایین

برخی از علائم ممکن است به بالا بودن یا پایین بودن سطح پرولاکتین اشاره کنند، اگرچه پایین بودن پرولاکتین بسیار نادر است. اگر هر یک از این علائم را تجربه می کنید، ارزش آن را دارد که با پزشک خود در میان بگذارید تا برای شما آزمایش خون بنویسد.

در زنان، بالا بودن سطح پرولاکتین موجب اختلال در عملکرد تخمدان ها و کاهش سطح استرادیول می شود. به همین دلیل، علائم هیپرپرولاکتینمی می تواند بسیار شبیه به علائم کاهش استرادیول باشد. این علائم می تواند شامل موارد زیر باشد:

• پریودهای نامنظم
• ناباروری
• کاهش میل جنسی
• گرگرفتگی
• خشکی واژن
• پوکی استخوان

انواع هورمون پرولاکتین

هورمون پرولاکتین از غده ای به نام هیپوفیز در مغز ترشح می گردد که مقدار آن غیریکنواخت می باشد. این هورمون از 198 اسید آمینه تشکیل شده، به 3 شکل متفاوت ترشح می گردد، که عبارتند از:

• فرم مونومریک یا کوچک و فعال که به آن فرم آزاد پرولاکتین یا free Prolactin می گویند و وزن مولکولی آن kDa 23 می باشد که 85-65% کل مقدار سرمی را شامل می شود.
• فرم دای مریک یا بزرگ و غیرفعال که به آن big pProlactin می گویند و وزن مولکولی آن بین 40 تا 60 kDa  می باشد و  20-5% کل پرولاکتین در گردش را شامل می شود.
• فرم نوترال یا خیلی بزرگ و غیرفعال (ماکروپرولاکتین) که 5-5/0% را شامل می شود و وزن مولکولی آن بیشتر از kDa 100 می باشد .

در واقع ماکروپرولاکتین از ترکیب پرولاکتین و اتوآنتی بادی بر علیه آن تشکیل شده است و از لحاظ بیولوژیک فعال نمی باشد.

در برخی مواقع ممکن است سطح سرمی پرولاکتین بالا باشد (نظیر ترشح شیر از پستان ها، کاهش خونریزی ماهانه (اولیگو آمنوره) ، قطع شدن خونریزی ماهانه (آمنوره)، ناباروی، کاهش میل جنسی در زنان و کاهش عملکرد مربوط به نعوذ آلت تناسلی در مردان) ولی بیمار هیچ علامتی از هایپر پرولاکتینمیا ندارد، در این حالت اندازه گیری ماکروپرولاکتین کمک می نماید که قسمت اعظم این پرولاکتین مربوط به جزء ماکروپرولاکتین بوده و از لحاظ بیولوژیک فعال نمی باشد. در نتیجه این بیماران نیاز به درمان ندارند.

سوالات متداول