معنی لغوی وقف، ایستادن و حرکت نکردن است. وقف در قرآن نیز به همین معنی است به این صورت که هنگام خواندن قرآن زمانی که به یکی از علامات وقف میرسیم باید اندکی مکث کنیم. این مکث گاهی برای حفظ معنی است و اگر انجام نشود معنی کلمه عوض می شود که در این صورت به آن وقف لازم گفته می شود یعنی اگر وقف نکنیم آن کلمه را شتباه خوانده ایم. گاهی وقف اجباری نیست و تنها برای نفس گیری و یا زیبایی تلاوت انجام می شود که به آن وقف اختیاری می گویند یعنی شما مختارید وقف کنید یا نکنید. وقف در قرآن دارای جزئیات بیشتری است که در ادامه به توضیح آن ها می پردازیم. سعی شده معنی وقف در قرآن، انواع وقف در قرآن، علامات و نشانه های وقف به زبانی ساده بیان شوند.
فهرست مطالب
وقف در قرآن چیست؟
همان طور که گفتیم معنی وقف در قرآن قطع موقت صدا در پایان کلمه ای است که روی آن علامت وقف قرار گرفته است. هنگام وقف علامات فتحه، کسره، ضمه و تنوین که در پایان کلمه قرار دارند به سکون تبدیل می شوند.
انواع وقف در قرآن
| وقف اضطراری | وقتی که نفس تمام می شود یا عملی مثل سرفه و عطسه باعث می شود ناخواسته وقف کنیم. |
| وقف اختیاری : وقف، ارادی و به تشخیص قاری است. 4 نوع است: | وقف کافی وقف تام وقف قبیح وقف حسن: وقف |
- وقف حَسَن: اگر وقف کنیم معنا تغییر نمی کند اما تلفظ زیبا نیست. در این موارد وصل بهتر از وقف است. اگر قاری در آن محل وقف کند بهتر است کلمه ای که وقف کرده را دوباره بخواند.
- وقف قبیح: وقف صحیح نیست زیرا اگر بین دوکلمه وقف شود معنی عوض می شود یا تلفظ اشتباه است.
- وقف تام: اگر بین دو عبارت هیچ نوع رابطه لفظی و معنایی وجود نداشته باشد که در این صورت وقف درست است.
- وقف کافی: اگر وقف کنیم لفظ صحیح است اما دو کلمه از لحاظ معنایی به یکدیگر نیاز دارند. در این موارد هم وقف و هم وصل جایز است.
همچنین بخوانید: کدام سوره ها در قرآن حروف مقطعه دارند
علائم وقف در قرآن (حروف وقف)
برای تشخیص اینکه کجاها باید وقف کنیم و اینکه وقف الزامی است یا اختیاری باید به علامات وقف (حروف وقف) توجه کنیم. در زیر معنی حروف وقف در قرآن توضیح داده شده است.
| م | وقف لازم |
| ط | وقف مطلق یا تام |
| ج | وقف جایز |
| ز | وقف مجوز |
| ص | وقف مرخص |
| لا | وقف ممنوع |
م: علامت وقف لازم
هرگاه “م” بر روی کلمه ای قرار بگیرد وقف بر روی آن کلمه لازم است.
مثال وقف لازم:
أَنَّهُمْ اَصْحَابُ النَّارِ(م) الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ
ط: علامت وقف مطلق (تام)
بهتر است وقف کنیم اما اگر وقف نکنیم اشتباه نیست.
مثال وقف مطلق:
ذلک فضل الله یؤتیه من یشاء (ط) والله ذو الفضل العظیم
ج: علامت وقف جایز
وقف جایز است اما اگر وقف نکنیم هم اشتباه نیست.
مثال وقف جایز:
هو مولیکم (ج) فنعم المولی و نعم النصیر
ز: علامت وقف مجوز
می توان وقف کرد اما وصل بهتر است.
مثال وقف مجوز:
تبارک الذی بیده الملک (ز) و هو علی کل شی ء قدیر
ص: علامت وقف مرخص
در صورت ضرورت (مانند کم شدن نفس) می توان وقف کرد
مثال وقف مرخص:
قل انما العلم عندالله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و انما انا نذیر مبین
لا: علامت وقف ممنوع (عدم جواز وقف)
نمی توان وقف کرد و اگر در صورت ضرورت وقف کنیم باید دوباره از آن کلمه قرائت را شروع کنیم. ولی اگر علامت “لا” در آخر آیات باشد، وقف جایز است.
مثال از وقف ممنوع:
ولقد ارسلنا موسی بایاتنا و سلطان مبین (لا) الی فرعون و هامان
نکته:
- وقف بین مضاف و مضاف الیه (مَالِکِ* یَوْمِ* الدِّینِ) ممنوع است.
- وقف بین فعل و فاعل (خَتَمَ* اللهُ عَلَی قُلُوبِهِمْ) ممنوع است.
دیگر حروف وقف در قرآن:
علاوه بر حروف وقف بالا حروف وقف دیگری نیز وجود دارند که معمولا در قرآن های قدیمی مشاهده می شود. دیگر نشانه های وقف در قرآن مانند: صل، صلی، صق، صب، جه، ک، قف، قلا و قفه و…
- قلى: علامت اَلوَقفُ أَوْلى: بهتر است وقف شود
- صلى: علامت اَلوَصلُ أَوْلى: بهتر است وصل شود
- سه نقطه (.:) یا (.:): علامت وقف معانقه (وقف مراقبه): روی 2 کلمه نزدیک هم قرار می گیرد. هنگام قرائت این دو کلمه اگر روی یکی از آن ها وقف کنیم روی کلمه دیگر نباید وقف کنیم.
- قِف: وقف خوب است (معادل وقف مطلق)
- س: علامت سکته است: قطع کوتاه صوت بدون تجدید نفس مانند “کلا بل ران” اگر وقف نکنیم در معنی شبهه ایجاد می شود.
- قِفْهُ: وقف سکته اما طولانی تر که بیشتر به وقف نزدیک است.
- ق: علامت قِیلَ عَلَیْهِ الْوَقْفُ: وصل بهتر است.
همچنین بخوانید: اولین سوره قرآن و آخرین سوره قرآن
وقف غفران چیست؟
نوع دیگری از وقف که با دیگر علائم وقف متفاوت است وقف غفران است. 10 کلمه در قرآن وجود دارد که طبق فرموده حضرت محمد (ص) وقف بر روی آن ها باعث بخشش و آمرزش می شود. این 10 کلمه عبارتند از:
موارد وقف غفران:
- کلمه “اولیاء” در آیه 51 سوره مائده
- کلمه “یسمعون” در آیه 36 سوره انعام
- کلمه “یستون” در آیه 18 سوره سجده
- کلمه “فاسقا” در آیه 18 سوره سجده
- کلمه “آثارهم” در آیه 12 سوره یس
- کلمه “علی العباد” در آیه 30 سوره یس
- کلمه “من مرقدنا” در آیه 52 سوره یس
- کلمه “ان اعبدونی” در آیه 61 سوره یس
- کلمه “ان یخلق مثلهم” در آیه ۸۱ سوره یس
- کلمه “یقبضن” در آیه ۱۹ سوره ملک
قواعد وقف در قرآن
وقتی علامت وقف روی کلمه ای قرار می گیرد برای تلفظ صحیح باید به حرف آخر آن کلمه نگاه کنیم.
1- حرف آخر ساکن یا از حروف مدی باشد:
کلمه هیچ تغییری نمی کند.
2- حرف آخر کلمه تاء تانیث باشد:
کلمه بعد از وقف به هاء ساکن تبدیل می شود. مانند لُمَزَةٍ که بعد از وقف لُمَزَهْ خوانده می شود.
3- حرف آخر کلمه تنوین فتحه باشد:
بعد از وقف به صورت الف مدی خوانده می شود. مانند کلمه کِتَابًا که بعد از وقف کِتَابَا خوانده می شود.
موارد 2 و 3 وقف به ابدال هستند.
4- حرف آخر کلمه متحرک باشد یا تنوین ضمه و کسره داشته باشد:
این کلمه بعد از وقف حرف آخرش ساکن می شود. مانند عَذَابٌ اَلِیمٌ که بعد از وقف عَذَابٌ اَلِیمْ خوانده می شود. به این مورد وقف به اسکان نیز گفته می شود.
5- حرف آخر کلمه تشدید داشته باشد:
بعد از وقف آخر کلمه ساکن می شود اما با تشدید خوانده می شود. مانند فَطَلٌّ که بعد از وقف باید به صورت فَطَلّْ خوانده شود.
6- حرف آخر کلمه واو مفتوح ما قبل مضموم و یا یاء مفتوح ماقبل مکسور باشد:
بعد از وقف به واو مدی یا یاء مدی تبدیل می شود مانند هُوَ که بعد از وقف به صورت هُوْ خوانده می شود.
