مغز انسان همواره در حال پردازش، ذخیره‌سازی و بازیابی اطلاعات است. این یک وظیفه‌ی بسیار پرمشغله است و به همین دلیل است که به وجود آمدن مشکل در این فرآیند کاملاً طبیعی می‌باشد. اما تمامی اشکال از دست دادن حافظه طبیعی نیست. گاهی‌اوقات، از دست دادن حافظه می‌تواند به دلایل خاصی مرتبط باشد و حتی نشانه‌ای از یک مشکل بزرگ‌تر باشد. اگر می‌‌خواهید عوامل ضعیف شدن حافظه را بشناسید و ببینید که آیا شما یا کسی که دوستش دارید، لازم است برای از دست دادن حافظه به پزشک مراجعه کند، با ما همراه باشید.
متداول‌ترین عوامل تضعیف حافظه
هر آنچه که بر روی تفکر، یادگیری یا به یاد آوردن تاثیر می‌گذارد، می‌تواند بر روی حافظه نیز اثرگذار باشد و این فهرست بسیار طولانی از دلایل کم شدن حافظه را شامل می‌شود. در ادامه، برخی از رایج‌ترین دلایل از دست دادن حافظه آورده شده است. قبل از اینکه دیر شود برای تقویت حافظه خود اقدام کنید.
دارو
تجویز داروهایی از قبیل بنزودیازپین یا ضدتشنج مرتبط به اختلالات حافظه است. داروهای دیگری از قبیل داروهای ضدافسردگی مهارکننده‌ی سروتونین، داروهای ضد تشنج جدیدتر، ایزوترتینوئین و سیکلوسپورین به طور قابل توجهی منجر به ضعیف شدن حافظه می‌شوند.
آسیب سر
ضربه به سر مانند بی‌هوشی موقتی می‌تواند منجر به تضعیف حافظه شود. یک ضربه‌ی واحد به سر می‌تواند منجر به از دست دادن حافظه به گونه‌ای شود که یا برای همیشه باقی می‌ماند و یا با گذشت زمان بهبود می‌یابد. علاوه بر این، ضربات مکرر به سر، مانند آنچه در بوکس یا فوتبال رخ می‌دهد، می‌تواند منجر به از دست دادن حافظه‌ی پیشرفته یا سایر مشکلات شناختی شود.
مشکلات تیروئید
در کم‌کاری تیروئید، غده‌ی تیروئید به اندازه‌ی کافی هورمون تیروئید تولید نمی‌کند. از سوی دیگر، پرکاری تیروئید زمانی رخ می‌دهد که غده‌ی تیروئید بیش از اندازه هورمون تیروئید تولید میکند. این هورمون نحوه‌ی مصرف انرژی سول‌ها را کنترل میکند و با به هم ریختن این سطوح، از دست دادن حافظه‌ی کوتاه‌مدت ممکن است رخ دهد. در صورت درمان به موقع، از دست دادن حافظه می‌تواند برگشت‌پذیر باشد.
الکل
بخشی از مغز که به حافظه مرتبط است، بیشتر در معرض خطر آسیب ناشی از الکل قرار دارد. در نتیجه، مصرف بیش از اندازه‌ی الکل می‌تواند به حافظه آسیب برساند و سبب تضعیف آن شود. در واقع، زوال عقل ناشی مصرف الکل دلیل بیش از 10 درصد تمامی موارد زوال عقل است. علاوه بر این، الکل منجر به 29 درصد از سایر موارد زوال عقل می‌شود. اغلب، زمانی که فرد دست از مصرف الکل برمی‌دارد، از دست دادن حافظه تا حدودی متوقف می‌شود.
کمبود خواب
کمبود خواب و بی خوابی می‌تواند منجر به از دست دادن یا ضعیف شدن حافظه شود و سندروم آپنه خواب ممکن است از دست دادن حافظه را تسریع بخشد. مطالعه‌ی اخیر در مورد 8000 نفر نشان داد که افرادی با خواب کمتر از 6 ساعت در شب در دهه‌ی 50، 60 و 70 زندگی، 30 درصد بیشتر از سایرین در معرض خطر زوال عقل قرار دارند. نتیجه این مطالعه توسط فاکتورهایی از قبیل جمعیت‌شناسی، رفتار و سلامت روان اثبات شد.
کمبود مواد مغذی
کمبود ویتامین B1 یا ویتامین B12 می‌تواند منجر به ضعیف شدن حافظه شود. ویتامین B1 که با نام تیامین نیز شناخته می‌شود، عامل موثر در رشد و عملکرد سلول‌ها به شمار می‌رود. کمبود ویتامین B1 می‌تواند مربوط به وابستگی به الکل، بیماری HIV/AIDS یا مصرف برخی از داروها باشد.
علاوه بر این، ویتامین B12 به سلامت خون و سلول‌های عصبی نیز کمک میکند. با بالا رفتن سن، سطح ویتامین B12 بدن به طور طبیعی کاهش پیدا میکند. بهتر است علائم کمبود ویتامین b12 را بشناسید.
درمان سرطان
حدود 70 درصد از افرادی که سرطان داشته‌اند و تقریباً یک سوم از افرادی که همچنان درگیر درمان سرطان هستند، مشکلات شناختی مختلفی را گزارش داده‌اند. در حالی که کیمونو مغزی یک اصطلاح رایج به منظور توصیف مه مغزی ناشی از شیمی درمانی است، درمان‌های دیگری از جمله رادیوتراپی، جراحی مغز یا مصرف داروهایی از قبیل هورمون درمانی یا ایمنوتراپی نیز می‌توانند بر حافظه تاثیر بگذارند و سبب تضعیف آن شوند.
سکته
هم از دست دادن و کاهش حافظه کوتاه‌مدت و هم بلندمدت در افرادی که از سکته جان سالم به در می‌برند، بسیار متداول است. با گذشت زمان، حافظه ممکن است بهبود پیدا کند، یا به خودی خود یا از طریق توانبخشی. اما علائم آن ممکن است برای سال‌ها باقی بماند و با مصرف برخی از داروها، کمبود خواب و مصرف مواد یا الکل بدتر شود.
داروهای مرتبط با مشکلاتی از قبیل اضطراب، افسردگی یا اختلالات خواب می‌توانند به از دست دادن حافظه پس از سکته منجر شوند.
مشکلات سلامت روان
ضربه‌های روحی و روانی بسیار شدید می‌توانند منجر به ضعیف شدن و یا حتی از دست دادن حافظه شوند و مشکل در تمرکز کردن یا به خاطر آوردن ممکن است علامتی از هم اضطراب و هم افسردگی، به خصوص در افراد سن بالاتر، باشد. این مشکلات همچنین می‌تواند برای افرادی با اختلال دوقطبی نیز مشکل‌ساز باشد.
در حالی که شیزوفرنی اغلب منجر به توهم و خیال می‌شود، همچنین ممکن است مشکلاتی از جمله از دست دادن حافظه‌ی کوتاه‌مدت و بلندمدت را هم به همراه داشته باشد. محققان، بیومارکری را شناسایی کرده‌اند که به درک و درمان مشکلات مربوط به حافظه کمک میکند.
بیماری صرع
تحقیقات نشان داده است که بیماری صرع می‌تواند خطر از دست دادن حافظه‌ی بلندمدت را افزایش دهد. این بیماری یکی از بزرگ‌ترین فاکتورهای مربوط به کیفیت پایین زندگی برای افراد مبتلا به بیماری صرع است. دانشمندان مطمئن نیستند که آیا حافظه با از دست دادن کنترل تشنج بدتر می‌شود یا نه، و داروهای ضد تشنج می‌تواند بر توجه و تمرکز و در نتیجه، حافظه بگذارد.
زوال عقل
بیماری آلزایمر و شکل‌های دیگری از زوال عقل توسط از دست دادن حافظه مشخص می‌شود. تغییرات غیرطبیعی مغز موجب کاهش مهارت‌های شناختی می‌شود که بر رفتار، روابط و عملکرد روزانه فرد تاثیر می‌گذارد. مشکلات مربوط به حافظه‌ی کوتاه‌مدت علامتی از زوال عقل است و با بدتر شدن منجر به از دست دادن حافظه می‌شود.
اکثر تغییرات مغزی که منجر به زوال عقل می‌شوند، دائمی هستند. با این وجود، حافظه ممکن است بهتر شود اگر سایر مشکلاتی از قبیل افسردگی یا تیروئید درمان گردند.
عفونت مغزی
عفونت‌هایی از قبیل HIV، بیماری سل و تبخال می‌تواند باعث مشکلات حافظه شود. HIV با عفونی کردن سلول‌هایی که وظیفه‌ی حفاظت و پشتیبانی را دارند، عملکرد سلول‌های عصبی را در معرض خطر قرار می‌دهد. این ویروس همچنین می‌تواند باعث تحریک التهابی شود که بر مغز آسیب می‌رساند و موجب فراموشی می‌شود. بیماری سل نیز موجب از دست دادن حافظه می‌شود.
با این وجود، درمان درت می‌تواند این مشکلات را برطرف کند. علاوه بر این، ویروس تبخال ممکن است منجر به اختلال عصبی نادری به نام ویروس هرپس سیمپلکس شود. در صورت شروع به موقع درمان، داروهای ضد ویروسی می‌توانند مفید واقع شوند.
چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر نمی‌دانید چه زمانی باید برای ضعیف شدن حافظه یا از دست دادن حافظه به پزشک مراجعه کنید، موارد زیر را در نظر بگیرید:
- آیا از دست دادن حافظه در فعالیت‌های روزانه اختلال ایجاد میکند؟
- زوال هر چند وقت یکبار رخ می‌دهد؟
- چه چیزی فراموش می‌شود، جزئیات یک مکالمه یا کلیت آن؟
- آیا نشانه‌هایی از گیجی هم وجود دارد (به عنوان مثال، قرار دادن کلید در یخچال)؟
- آیا از دست دادن حافظه بدتر می‌شود؟
انکار کردن مشکلات مربوط به حافظه یا نادیده گرفتن آن‌ها اصلاً دور از ذهن نیست اما تشخیص به موقع بسیار اهمیت دارد. به گفته‌ی دکتر کارل ولش، رسیدن به درک منطقی و درستی از این که باید به چه چیزی توجه کرد، اهمیت دارد.
لازم نیست آن‌ها با تمام چیزهایی که شما می‌بینید، موافقت کنند و شما هم مجبور نیستید با آن‌ها مقابله کنید. تنها رسیدن به یک نقظه‌ی مشترک باعث می‌شود تا فرد برای رفتن به پزشک متقاعد شود.
لازم نیست برای مشاوره‌ی اولیه به یک متخصص مراجعه کنید. کافی است به پزشکی که می‌شناسید، مراجعه کنید. به طور معمول، افراد به همراه کسی که به خوبی می‌شناسند، مانند همسر، فرزند با دوست نزدیک، به پزشک مراجعه می‌کنند؛ کسی که می‌تواند در مورد علائم بیمار به خوبی صحبت کند.
پزشک باید هم با خود بیمار و هم با همراه او به دقت صحبت کند. ارزیابی او باید شامل هم ارزیابی شناختی و هم تست از دست دادن حافظه مانند پرسیدن روز هفته باشد. مراجعه به پزشک می‌تواند منجر به اطمینان خاطر از عدم وجود هر گونه مشکلی باشد.
هدف از مراجعه به پزشک، تشخیص مشکل و درمان آن است به گونه‌ای که هم خود فرد و هم کسی که دوستش دارد، به بهترین شکل ممکن زندگی کنند.
از دست دادن حافظه چیست؟
برای همگی ما پیش آمده است که فراموش کنیم کلیدهایمان را کجا گذاشته‌ایم. اما از دست دادن حافظه می‌تواند به شکل‌های مختلفی صورت گیرد، از از دست دادن حافظه‌ی کوتاه‌مدت گرفته تا از دست دادن حافظه‌ی بلندمدت.
به گفته‌ی جیسون کارل لوئیس، پروفسور در زمینه پزشکی، اخلاق پزشکی و سیاست سلامت و عصب‌شناس در دانشگاه پنسیلوانیا در فیلادلفیا، مدیر مرکز حافظه‌ی پنسیلوانیا و نویسنده‌ی مشکل آلزایمر: چگونه علم، فرهنگ و سیاست‌ها، یک بیماری نادر را به یک بحران تبدیل می‌کنند و چه کاری از دست ما بر می‌آید:
«از دست دادن حافظه، عبارتی است که مشکلات شناختی بسیار متنوعی را توصیف میکند».
به گفته‌ی دکتر کارل اوئیس، یکی از این مشکلات ممکن است در ارتباط با به یادآوری اطلاعات باشد. اما کسانی که از فراموش کردن شکایت می‌کنند معمولاً در زمینه‌ی توانایی‌های شناختی دیگری از قبیل تمرکز، توجه یا زبان نیز با مشکل روبرو هستند. مشکل واقعی هر چه که باشد، در صورت بروز مشکل و ناتوانی در فعالیت‌های روزانه، نگران‌کننده خواهد بود.
انواع مختلفی از از دست دادن حافظه وجود دارد که هر یک از آن‌ها داراری علائم و دلایل خاص خود هستند.
علائم ضعیف شدن حافظه‌ی کوتاه‌مدت
حافظه‌ی کوتاه‌مدت، اطلاعات را تا حداکثر 30 ثانیه ذخیره میکند. با از دست دادن حافظه‌ی کوتاه‌مدت، شما می‌بایست هر آنچه که اخیراً انجام داده‌اید را فراموش کنید. علائم از دست دادن حافظه‌ی کوتاه‌مدت شامل فراموش کردن موارد زیر است:
- رویدادهای اخیر
- جای قرار دادن وسایل و لوازم
- آنچه که احیراً دیده یا خوانده‌اید
- سوالی که پرسیده‌اید.
تضعیف حافظه‌ی کوتاه‌مدت می‌تواند بخش طبیعی از بالا رفتن سن یا نشانه‌ای از مشکل جدی‌تری باشد. در صورتی که از دست دادن حافظه موجب نگرانی شما یا کسی که دوستش دارید، در مورد سلامت شناختی شده است، با پزشک خود صحبت کنید.
علائم تضعیف حافظه‌ی بلندمدت
حافظه‌ی بلندمدت به منظور به یاد آوردن اطلاعات در گذر زمان است. آن یک فضای ذخیره‌سازی نامحدود از رویدادها، حقایق و درک چگونگی تکمیل وظایف را فراهم می‌سازد. حافظه‌ی بلندمدت می‌تواند با بالا رفتن سن ضعیف شود و این کاملاً طبیعی است. پیر شدن مغز معمولی می‌تواند منجر به سرعت پردازش کندتر شود و انجام همزمان چند کار با یکدیگر را سخت‌تر سازد.
اما حافظه، مهارت‌ها و دانش معمولاً ثابت باقی می‌ماند. تغییرات طبیعی و مرتبط با سنی که در مورد حافظه وجود دارند، عبارتند از:
- داشتن مشکل در پیدا کردن کلمه‌ی مناسب،
- هرزگاهی فراموش کردن چیزها
- فراموش کردن اسامی یا قرارهای ملاقات اما به خاطر آوردن آن‌ها پس از مدتی.
اما از دست دادن بخش اعظمی از این مهارت‌ها می‌تواند نشان‌دهنده‌ی یک مشکل جدی مانند زوال عقل باشد. از دست دادن حافظه‌ی بلندمدت شبیه به این است:
- مشکلات جدید در خصوص صحبت کردن یا نوشتن (مانند مشکل داشتن با کلمات)
- قاطی کردن زمان یا مکان (مانند فراموش کردن جایی که هستید که نحوه‌ی رفتن به آنجا)
- تغییرات در رفتار یا خلق و خو (مانند گیج، بدگمان، افسرده، مضطرب یا پریشان شدن)
- مشکل در به پایان رساندن کارهای روزانه‌ی آشنا.
اختلال شناختی خفیف در سالمندان
برخی از افراد مسن‌تردارای مشکلات قابل ملاحظه‌ای با حافظه هستند اما این مشکلات آنچنان جدی نیستند که بر عملکردشان در زندگی روزانه تاثیر منفی بگذارند. این مشکلات به عنوان اختلال شناختی خفیف یا MCI شناخته می‌شوند.
علائم اختلال شناختی خفیف به شدت از دست دادن حافظه‌ی ناشی از بیماری آلزایمر یا انواع دیگر زوال عقل نیست. به عنوان مثال، افرادی دارای MCI، تغییرات شخصیتی که ممکن است با آلزایمر همراه باشند را تجربه نمی‌کنند. با این وجود، افراد دارای اختلال شناختی خفیف ممکن است:
- هر چند وقت یکبار، چیزهایی را گم کنند؛
- رفتن به رویدادها یا قرارهای ملاقات را فراموش کنند؛
- در پیدا کردن کلمه‌ی مناسب نسبت به هم سن و سال‌هایشان دچار مشکل شوند.
- خطر MCI با بالا رفتن سن افزایش می‌یابد و مشکلاتی از قبیل افسردگی، دیابت و سکته می‌تواند این ریسک را افزایش دهد. MCI همچنین می‌تواند نشانه‌ی اولیه‌ی مشکل جدی‌تری از ضعیف شدن حافظه باشد؛ بنابراین، مراجعه‌ی منظم به پزشک بسیار اهمیت دارد.
