استروژن یکی از مهمترین هورمون های بدن و هورمونی است که نقش‌های متفاوت و مهمی را در بدن ایفا میکند. در زنان، هورمون استروژن به رشد و حفظ سیستم تناسلی و خصوصیات زنانه مانند سینه‌ها و موهای ناحیه تناسلی کمک میکند. استروژن به سلامت شناختی، سلامت استخوان‌ها، عملکرد سیستم قلبی و عروقی و سایر فرآیندهای ضروری بدن کمک میکند.
با این وجود، بیشتر مردم این هورمون را در کنار هورمون پروژسترون برای سلامت جنسی و تولیدمثل زنان می‌شناسند. تخمدان‌ها،غدد فوق کلیوی و بافت‌های چربی هورمون استروژن تولید می‌کنند. هورمون استروژن هم در بدن زنان و هم در بدن مردان تولید می‌شود با این تفاوت که مقدار آن در بدن زنان بیشتر است.
در این مقاله، جزئیات بیشتری از هورمون استروژن شامل نحوه عملکرد آن، نوسان سطح آن در بدن و کاربردهای پزشکی آن خواهیم پرداخت.
دسترسی سریع به مطالب
انواع استروژن
انواع مختلفی از هورمون استروژن وجود دارد که در ادامه بررسی می‌کنیم.
استرون
این نوع از استروژن بعد از دوران یائسگی در بدن وجود دارد. این نوع ضعیف‌تری از استروژن است و در صورت لزوم بدن آن را به انواع دیگر استروژن تبدیل میکند.
استرادیول
هم در بدن مردان و هم در بدن زنان استرادیول تولید می‌شود و رایج‌ترین نوع استروژن در بدن زنان در سال‌های باروری است. استرادیول بیش از حد می‌تواند به آکنه، کاهش میل جنسی، پوکی استخوان و افسردگی منجر شود. سطح بسیار بالای آن نیز خطر ابتلا به سرطان رحم و سینه را افزایش می‌دهد. با این وجود، سطح پایین آن می‌تواند منجر به افزایش وزن و بیماریهای قلبی و عروقی شود.
استریول
سطح استریول در دوران بارداری افزایش می‌یابد زیرا به رشد رحم کمک میکند و بدن را برای زایمان آماده میکند. سطح استریول درست قبل از تولد به اوج خود می‌رسد.
وظایف استروژن در بدن عملکرد هورمون استروژن
استروژن در عملکرد اندام‌های زیر نقش حیاتی دارد:
- تخمدان‌ها: استروژن به تحریک رشد فولیکول تخمک کمک میکند.
- واژن: در واژن، هورمون استروژن ضخامت دیواره واژن را در حد مطلوب نگه می‌دارد.
- رحم: هورمون استروژن غشای مخاطی پوشاننده‌ی رحم را حفظ و تقویت میکند. همچنین جریان و ضخامت ترشحات مخاطی رحم را تنظیم میکند.
- سینه‌ها: بدن از استروژن را تشکیل بافت سینه‌ها استفاده میکند. این هورمون همچنین به توقف جریان شیر پس از شیر گرفتن نوزاد کمک میکند.
چه چیزهایی استروژن را کم یا زیاد میکند
سطح استروژن در بین افراد مختلف متفاوت است. سطح این هورمون همچنین در طی سیکل قاعدگی و در طول زندگی یک زن در نوسان است. این نوسانات گاهی اوقات اثراتی همچون تغییر در خلق و خو قبل از قاعدگی و گرگرفتگی دریائسگی را به همراه دارد.
فاکتورهایی که بر سطح هورمون استروژن تاثیرگذارند، عبارتند از:
- بارداری، پایان بارداری و شیردهی
- بلوغ
- یائسگی
- بالا رفتن سن
- اضافه وزن و چاقی
- رژیم غذایی شدید یا بی اشتهایی عصبی
- ورزش یا تمرین شدید
- مصرف برخی داروها، از جمله استروئیدها، آمپی سیلین، داروهای حاوی استروژن، فنوتیازین‌ها و تتراسایکلین‌ها
- برخی از بیماریهای مادرزادی مانند سندرم ترنر
- فشار خون بالا
- دیابت
- نارسایی اولیه تخمدان
- کم کاری غده هیپوفیز
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
- تومورهای تخمدان یا غدد فوق کلیوی
عدم تعادل هورمون استروژن
عدم تعادل استروژن منجر به موارد زیر می‌شود:
- قاعدگی نامنظم یا بدون قاعدگی
- خونریزی خفیف یا شدید در دوران قاعدگی
- علائم شدیدتر قبل از قاعدگی یا یائسگی (درباره کاهش استروژن در یائسگی بیشتر بخوانید)
- گرگرفتگی، تعریق شبانه یا هر دو
- توده‌های غیر سرطانی در سینه و رحم
- تغییرات خلق و خو و مشکلات خواب
- افزایش وزن عمدتا در باسن، ران و کمر
- میل جنسی کم
- خشکی واژن و آتروفی واژن
- خستگی
- نوسانات خلقی
- احساس افسردگی و اضطراب
- خشکی پوست
برخی از این موارد در دوران یائسگی نیز رایج هستند. برخی از شرایط ارثی و سایر عوامل موجب بالا رفتن سطح استروژن در مردان می‌شود که می‌تواند به موارد زیر منجر گردد:
- ناباروری
- اختلال در نعوظ
- بزرگ شدن سینه‌ها که به نام ژنیکوماستی شناخته می‌شود
- مردانی که سطح استروژن پایینی دارند ممکن است چربی شکم و میل جنسی کم داشته باشند.
منابع و موارد مصرف استروژن
اگر سطح هورمون استروژن در بدن فردی پایین باشد، پزشک ممکن است برای او دارو یا مکمل تجویز کند. محصولات حاوی استروژن عبارتند از:
- استروژن مصنوعی
- استروژن زیستی
- پرمارین که حاوی استروژن از ادرار مادیان‌های باردار است
استروژن درمانی
استروژن درمانی می‌تواند به مدیریت علائم یائسگی به عنوان بخشی از هورمون درمان کمک کند، به همین دلیل است که اغلب با عنوان درمان جایگزینی هورمون شناخته می‌شود.
استروژن درمانی ممکن است صرفاً شامل استروژن (درمان جایگزینی استروژن یا ERT) باشد یا ممکن است شامل ترکیبی از استروژن و پروژستین که شکل مصنوعی پروژسترون است، باشد.
هورمون درمانی به صورت قرص، اسپری بینی، چسب، ژل پوستی، تزریقی، کرم واژینال یا حلقه در دسترس است.
استروژن درمانی می‌تواند به مدیریت شرایط زیر کمک کند:
- گرگرفتگی
- خشکی واژن
- مقاربت دردناک
- تغییرات خلق و خوی
- اختلالات خواب
- اضطراب
- کاهش میل جنسی
- همچنین ممکن است به کاهش خطر ابتلا به پوکی استخوان کمک کند که با بالا رفتن سن و شروع دوران یائسگی در افراد افزایش می‌یابد.
عوارض جانبی استروژن درمانی عبارتند از:
- نفخ
- درد سینه
- سردرد
- گرفتگی عضلات پا
- سوء هاضمه
- حالت تهوع
- خونریزی واژینال
- احتباس مایعات که منجر به تورم می‌شود
برخی از انواع هورمون درمانی ممکن است به افزایش خطر سکته مغزی، لخته شدن خون و سرطان سینه و رحم منجر شود. پزشک می‌تواند به فرد تجویز کند که آیا استروژن درمانی برای او مناسب است یا نه.
فواید استروژن درمانی
علاوه بر یائسگی، استروژن درمانی می‌تواند به حل مشکلات زیر کمک کند:
- نارسایی اولیه تخمدان
- سایر مشکلات تخمدان
- برخی از انواع آکنه
- برخی از موارد سرطان پروستات
- بلوغ تاخیری؛ به عنوان مثال، سندرم ترنر
سطح بالای هورمون استروژن می‌تواند خطر ابتلا و گسترش برخی از انواع سرطان سینه را افزایش دهد. برخی از درمان‌های هورمونی عملکرد استروژن را به عنوان روشی برای کند کردن یا متوقف کردن سرعت گسترش سرطان، مسدود می‌کنند.
هورمون درمانی برای همه مناسب نیست. سابقه پزشکی و خانوادگی سرطان سینه یا مشکلات تیورئید ممکن است با هورمون درمانی در تضاد باشد. افرادی که مطمئن نیستند باید با پزشک خود مشورت کنند.
کنترل تولد
قرص‌های ضدبارداری تنها حاوی استروژن و پروژسترون مصنوعی هستند. برخی از انواع این قرص‌ها با توقف تخمک‌گذاری و اطمینان از این که سطوح هورمون‌ها در طی ماه نوسان نمی‌کنند، از بارداری پیشگیری می‌کنند. آن‌ها همچنین غلظت مخاط دهانه رحم را افزایش می‌دهند تا هیچ اسپرمی به تخمک نرسد.
کاربردهای دیگر شامل کاهش علائم قبل از قاعدگی و کاهش شدت آکنه‌های ناشی از تغییرات هورمونی است. قرص‌های ضدبارداری خطر ابتلا به موارد زیر را افزایش می‌دهند:
- حمله قلبی
- سکته
- لخته شدن خون
- آمبولی ریه
- تهوع و استفراغ
- سردرد
- خونریزی نامنظم
- تغییر وزن
- حساسیت و تورم سینه
قرص‌های ضدبارداری خطرات بیشتری برای زنان بالای 35 سال و زنان سیگاری دارند. همچنین، استفاده طولانی مدت از آن‌ها ممکن است موجب افزایش خطر ابتلا به سرطان سینه شود.
منابع غذایی استروژن
برخی از مواد غذایی حاوی فیتواستروژن هستند که یک ماده گیاهی شبیه به استروژن است. برخی از تحقیقات بیان می‌کنند که مصرف این مواد غذایی حاوی استروژن ممکن است سطح استروژن در بدن را تحت تاثیر قرار دهند. با این وجود، شواهد و مدارک کافی برای تایید این موضوع وجود ندارد.
مواد غذایی که حاوی فیتواستروژن هستند، عبارتند از:
- سبزیجات چلیپایی
- سویا و برخی از غذاهای حاوی پروتئین سویا
- انواع توت‌ها
- دانه‌ها و غلات
- آجیل
- میوه
- شراب
برخی از افراد بر این باروند که مصرف مواد غذایی حاوی فیتواستروژن می‌تواند به کنترل گرگرفتگی و سایر اثرات یائسگی بر بدن کمک کند، اما این باور نیط هیچ پشتوانه‌ی علمی ندارد.
علاوه بر این، به عنوان مثال خوردن غذاحای حاوی سویا همان اثر مصرف عصاره سویا به صورت مکمل را نخواهد داشت.
مکمل‌های حاوی استروژن
برخی از گیاهان و مکمل‌ها حاوی فیتواستروژن هستند که به شیوه‌ای مشابه با استروژن عمل میکند. این گیاهان و مکمل‌ها ممکن است به تنظیم سطح استروژن و درمان و کاهش علائم یائسگی کمک کنند.
برخی از این گیاهان عبارتند از:
- کوهوش سیاه
- شبدر قرمز
- ایزوفلاون‌های سویا
با این وجود، هنوز مشخص نشده است که این ترکیبات چگونه بر فعالیت استروژن در بدن تاثیر می‌گذراند و شواهد و مدارک کافی برای تایید ایمن و بی خطر بودن آن‌ها به خصوص در درازمدت در دسترس نیست. به همین دلیل مطالعات بیشتری باید در این رابطه انجام شود.
علاوه بر این، سازمان غذا و دارو (FDA) بر مکمل‌های گیاهی و غیر دارویی نظارت ندارد. در نتیجه نمی‌توان دقیقاً دانست که یک محصول حاوی چه چیزی است. افراد باید قبل از مصرف هر گونه مکمل یا دارویی با پزشک مشورت کنند.
