عُسر و حَرَج چیست و مصادیق عسر و حرج در طلاق کدامند؟ عسر و حرج در لغت به معنای سختی، دشواری و در تنگنا و مضیقه قرار گرفتن است. عسر و حرج یکی از اصطلاحات فقهی است که در موارد مختلفی کاربرد دارد. قاعده نفی عسر و حرج باعث می شود بعضی احکام از انسان ساقط شود به عنوان مثال شخصی که بواسطه ایستاده نماز خواندن دچار مشکل می شود و به سختی می افتد می تواند نمازش را نشسته بخواند (بواسطه قاعده نفی عسر و حرج که یکی از احکام اسلام است). عسر به معنی سختی در مقابل کلمه یسر به معنی آسانی قرار می گیرد.
اما عسر و و حرج در طلاق به چه معناست و مصادیق عسر و حرج در طلاق چیست و چه مواردی باعث عسر و حرج زوجه می شوند که می تواند بر اساس آن تقاضای طلاق کند و همچنین شرایط طلاق گرفتن به دلیل عسر و حرج کدامند؟ سوالاتی هستند که در ادامه پاسخ داده خواهد شد.
عسر و حرج چگونه برای زن حق طلاق ایجاد می کند
در ماده 1130 قانون مدنی که در سال 1361 به تصویب رسید عسر و حرج زن یکی از دلایلی است که زن می تواند بر اساس آن تقاضای طلاق نماید به عبارتی زن با اثبات عسر و حرج دارای حق طلاق می شود و درخواست او برای طلاق قابل رسیدگی است. طبق این قانون هر زمان که برای دادگاه محرز شود که ادامه زندگی برای زن موجب مشقت و سختی می شود می تواند همسر (مرد) را به طلاق وادار نماید و در صورت مقاومت مرد حکم طلاق به دستور حاکم شرع جاری می شود.
حتما بخوانید:
چگونه از افسردگی و ناراحتی بعد از طلاق پیشگیری کنیم
تعریف عسر و حرج طبق ماده 1130:
“به‌وجود آمدن وضعیتی که ادامه‌ی زندگی را برای زوجه با مشقت همراه ساخته و تحمل آن مشکل باشد”
در سال 1381 مصادیق احتمالی عسر و حرج که باعث به سختی افتادن زن در زندگی می شود تحت عنوان یک تبصره به قانون فوق اضافه گردید که در ادامه خواهید دید:
مصادیق عسر و حرج در طلاق کدامند؟
چه مواردی جزو مصادیق عسر و حرج هستند که زن می تواند بر اساس آن ها تقاضای طلاق کند:
1. چنانچه شوهر حداقل 6 ماه پیاپی یا 9 ماه غیر متوالی خانه و زندگی خود را ترک نماید و برای آن دلیل قابل قبول و موجهی نداشته باشد زن می تواند تقاضای طلاق در اثر عسر و حرج نماید.
2. یکی از مصادیق عسر و حرج برای طلاق این است که شوهر به انواع مختلف مواد مخدر و مشروبات الکلی اعتیاد داشته باشد و تلاشی برای ترک آن نکند یا به تعهداتش برای ترک اعتیاد عمل نکند. ر این شرایط زوجه می تواند تقاضای طلاق کند.
توضیح: اگر اعتیاد به اساس زندگی آسیبی وارد نکند، نمی‌تواند دلیلی برای عسر و حرج محسوب شود. “اعتیاد زوج آنگاه موجب عسر و حرج زوجه است که بر اساس زندگی خلل وارد آورده و الزام زوج به ترک آن ممکن نگردد”.
3. یکی از موارد عسر و حرج که باعث می شود زن بتواند تقاضای طلاق کند، این است که شوهر به حبس از 5 سال تا بیشتر محکومیت قطعی پیدا کند.
4. سوء رفتار مرد مانند کتک زدن، فحاشی و مانند این ها که برای زن قابل تحمل نباشد یکی دیگر از مصادیق عسر و حرج در طلاق است که زن می تواند در صورت مواجهه با آن درخواست طلاق بدهد.
توضیح: سوءرفتار شوهر به شرط استمرار موجب تحقق عسر و حرج است و صرفا یک بار سوء رفتار موجب تحقق عسر و حرج برای طلاق نمی شود.
5. بیماری های لاعلاج یا صعب العلاج شوهر که می تواند جسمی یا روحی باشد یکی دیگر از موارد عسر و حرج در طلاق است. بیماری هایی مانند ایدز، سارس و مانند این ها.
توضیح: سکته مغزی شوهر از مصادیق عسر و حرج در طلاق نیست زیرا حتی در صورتی که این بیماری صعب العلاج باشد برای زن خطرناک نیست زیرا مسری و واگیردار نیست.
نکته: علاوه بر مواردی که اشاره شد (این موارد تمثیلی هستند) موارد دیگری نیز وجود دارند که بنا به تشخیص قاضی می تواند از مصادیق عسر و حرج زن باشد و ادامه زندگی برای زن را غیر ممکن نماید.
سایر مصادیق عسر و حرج زوجه برای طلاق کدامند؟
- تنفر زوجه از شوهر اگر به حدی باشد که امکان ادامه زندگی برای او ممکن نباشد می تواند از مصادیق عسر و حرج باشد که البته نیازمند بررسی کامل است.
- ناتوانی جنسی شوهر در صورتی که زن از آن بی خبر باشد از مصادیق عسر و حرج زوجه است (عقیم بودن مرد یا شرایطی که مرد عامدا به صورت غیرمنطقی مانع از بچه دار شدن زن می‌گردد)
- عدم تهیه مسکن و تشکیل زندگی مشترک، علی‌رغم گذشت 2 سال از زمان عقد و بلاتکلیفی زوجه از مصادیق عسر و حرج است
- باکره ماندن زوجه علی‌رغم گذشت مدت زمان قابل توجه از زندگی مشترک می‌تواند از مصادیق عسر و حرج موجب درخواست طلاق زوجه تلقی شود.
- اختلاف سنی زیاد و ازدواج مجدد مرد بدون رضایت همسر اول چنانچه موجب بروز اختلافات شدید و طولانی مدت با زوجه اول گردد و تحمل آن برای وی دشوار باشد می‌تواند از مصادیق عسر و حرج تلقی شود.
- اقرار زوج به عدم استطاعت جهت پرداخت نفقه از مصادیق عسر و حرج است.
- اجبار زوجه به انجام کار های خلاف اخلاق و عفت توسط زوج
- بروز اعمال منافی عفت و حیثیت خانوادگی از سوی زوج
- ….
تشخیص موارد عسر و حرج چگونه صورت می گیرد؟
طلاق عسر و حرج بر اساس وضعیت نامطلوبی که در حد توان و ظرفیت زن نیست قابل انجام است، وگرنه هر تکلیفی ممکن است با سختی هایی همراه باشد و نمی توان به واسطه آن آن تکلیف را نفی کرد در مورد طلاق عسر و حرج شرایطی مقرر می شود که سختی پیش آمده بیش از حد معمول است و تشخیص آن به عهده حاکم شرع می باشد.
شأنیت زن باید در نظر گرفته شود
تشخیص عسر و حرج در طلاق توسط قاضی، با رجوع به وجدان و نصب العین قرار دادن شئونات زن صورت می گیرد که البته نقش حکم قاعده انصاف در این مورد بسیار پررنگ می باشد.قاضی در تشخیص اینکه آیا یک مورد از مصادیق عسر و حرج زن می باشد یا نه شأنیت زن را در نظر می گیرد به عنوان مثال ممکن است یک عمل شوهر از مصادیق عسر و حرج برای یک زن باشد و موجبات برهم زدن آرامش و آسایش روانی و جسمی او را فراهم کند اما همان عمل در برای یک زن دیگر که در فرهنگ متفاوتی زندگی می کند و شرایط متفاوتی دارد سوءرفتار تلقی نشود.
هم شأن بودن زن و شوهر باید در عسر و حرج طلاق در نظر گرفته شود
حالتی را در نظر بگیرید که زن و شوهر هر دو اعتباد به مواد مخدر داشته باشند در این شرایط چنانچه زن درخواست طلاق بر اساس عسر و حرج کند درخواست او پذیرفته شده نیست زیرا هر دو هم شأن هستند.
برای طلاق اثبات عسر و حرج توسط زن الزامی است
طلاق بواسطه عسر و حرج شرایطی دارد که یکی از آن ها اثبات عسر و حرج است. زن باید بتواند با ارائه دلایل و مدارک کافی به دادگاه ثابت کند که یکی از مصادیق عسر و حرج برای او وجود دارد و بواسطه آن در سختی و تنگنا قرار دارد. همچنین شرایط عسر و حرج در زمان ارائه دادخواست طلاق باید وجود داشته باشد.
در طلاقی که بواسطه عصر و حرج انجام می گیرد باید مصادیق عسر و حرج زن برای داگاه و حاکم شرع اثبات شود. به عنوان مثال اعتیاد مرد را می توان با ارائه سابقه محکومیت او یا ارائه مدارکی که مراجعه مرد به کمپ های ترک اعتیاد را نشان دهد ثابت کرد یا برای اثبات عسر و حرج به واسطه‌ی بدرفتاری شوهر می توان مدارک نشان دهنده شکایت از شوهر و احکامی که در این خصوص صادر شده را به دادگاه تسلیم نمود.
به طور کلی مصادیق عسر و حرج باید اثبات شود و در زمان ارائه به دادگاه همچنان وجود داشته باشند وگرنه طلاق به دلیل عسر و حجر قابل رسیدگی نمی باشد. همچنین برقرار شدن شرایط طلاق عسر و حجر باید برقرار باشد و برای دادگاه محرز شود.
چند نکته
- عسر و حرج در ازدواج موقت نیز می تواند اتفاق بیفتد.
- طلاق به دلیل عصر و حرج طلاق رجعی نیست.
- زن موظف به پرداخت هیچ وجهی نمی باشد مگراینکه طلاق به دلیل کراهت زن از شوهر باشد.
- در طلاقی که در اثر عسر و حرج صورت می گیرد (طلاق حرجی) رضایت مرد لازم نیست.
- در طلاق به دلیل عسر و حجر حق مهریه از زن ساقط نمی شود.
